The Big Lebowski - Αδερφοί Κοέν

Μία ηθογραφία της σύγχρονης Αμερικής

Ο Μεγάλος Λεμπόφσκι προϋποθέτει την ύπαρξη ενός Μικρού Λεμπόφσκι. Μεγάλος και μικρός όμως σε τι; Είναι εξίσου εύκολο να πούμε ότι Μεγάλος Λεμπόφσκι είναι ο φαινομενικά πανίσχυρος και Μικρός το ρεμάλι ή ότι Μεγάλος είναι ο «Μάγκας» (the Dude) και Μικρός ο μοναχικός, δειλός και δήθεν πλούσιος. Αυτό καθορίζεται από τον τρόπο που βλέπουμε και κρίνουμε τα πράγματα -από την οπτική μας. Και στις ταινίες των αδερφών Κόεν αυτή η οπτική είναι ο δικός τους μοναδικός κι απίστευτα σαρκαστικός τρόπος που βλέπουν τη σύχρονη αμερικάνικη κοινωνία.

Ένα χαρακτηριστικότατο συνήθειο των «μικρών» (ή «μεγάλων» μήν ξαναλέμε τα ίδια) αυτής της κοινωνίας, δηλαδή των αποκαλούμενων αλητών ή τελειωμένων ή κουρελιών ή λούμπεν ή ρεμαλιών ή τεμπελόσκυλων ή απλά «χαλαρών» νέων και άλλα πολλά, είναι η μόνιμη χρήση μεταξύ τους της λέξης Dude (μάγκα ή κολλητέ ή φίλε ή ψηλέ, μάλλον δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία με ελληνική λέξη). Σαν να είναι κάτι που τους χαρακτηρίζει όλους άλλα και κάτι που όλοι θέλουν από τους γύρω τους (εξού και το Undude που χρησιμοποιείται στην ταινία χαρακτηρίζοντας τον μή χαλαρό ή τον μη ξηγημένο) ώστε να αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις «χαλαρά...». Στην ταινία η λέξη Dude αποκτά σάρκα και οστά, χωρίς υπερβολή, και έχουμε για πρώτη φορά έναν ήρωα (πιο αντι-ήρωας δεν γίνεται) που αυτοσυστήνεται ώς Dude.

Πρώην χίπης, αλκοολικός και χασικλής, ειρηνιστής και τεμπελχανάς, καλοπερασάκιας και παράσιτο, άεργος κι όχι άνεργος, νοιάζεται και υπομένει… Ανέχεται τα πάντα. Αυτός είναι ο Dude. Η αστειότητα συνυπάρχει με την τραγικότητά του. Είναι από μόνος του ένα σατυρικό στοιχείο. Αυτό είναι και το βασικό χαρακτηριστικό της ταινίας και της λογικής που έχουν οι Κόεν. Το πώς οι αστείες καταστάσεις και ατάκες και τα αστεία πρόσωπα, κρύβουν αλλά τελικά αποκαλύπτουν την τραγικότητά τους, τα αδιέξοδά τους, την ανυπαρξία τους. Το πώς η κωμωδία τους είναι στην ουσία της δράμα.

Ακόμη τραγικότερη φιγούρα είναι ο κολλητός του Dude: ψυχωτικός βετεράνος του

Βιετνάμ, περήφανος και πληγωμένος, απόλυτος αλλά ευαίσθητος και κρυφοφασίστας. Φτιάχνει δικούς του κανόνες για τη δική του ισορροπία και νιώθει την ανάγκη να είναι υπεύθυνος. Είναι ο Αμερικάνος που πολέμησε στο Βιετνάμ κι είδε τους φίλους του να σκοτώνονται, για να μπορεί να απολαμβάνει τον καφέ του στο μπαρ, όπως αυτός γουστάρει, και που πάντα κουβαλάει κι ένα όπλο (εξάλλου είναι νόμιμο) για να μπορεί να επιβάλλεται. Καμία σχέση με τον Dude, κι όμως κολλητοί. Σαν παντρεμένο ζευγάρι. Συνεχώς μαλώνουν αλλά σταθερά νοιάζονται ο ένας για τον άλλο. Και πάντα ο ένας παρασέρνει τον άλλο στη βλακεία του. Ο εγωιστής κι ο ανεκτικός. Ο ενεργητικός κι ο παθητικός. Ο «ψευτοεβραίος» στρατόκαυλος κι ο άθεος (?) χίπης. Προσέξτε επίσης ότι τελικά δεν βλέπουμε κανέναν από τους δύο την ώρα που παίζει bowling, παρόλο που όλα γίνονται γύρω από αυτό.

Τρίτη ρόδα στο όχημα της παράνοιας ο πραγματικά ηλίθιος και πάντα καλοπροαίρετος και αφελής Ντόνι. Μακράν το πιο αμέτοχο και τραγικότερο πρόσωπο στο έργο, με την πιο αδύναμη προσωπικότητα. Οι μόνες στιγμές που «πράττει» είναι οι στιγμές ρίψης στο bowling (πρέπει να γίνει ξεχωριστή ανάλυση αυτού του μοναδικά αμερικάνικου “αθλήματος”…) και τη μέρα που δεν κάνει strike, απλά πεθαίνει. Είναι ο Αμερικάνος της αποβλάκωσης και της αποχής.

Πληρωμένοι τραμπούκοι, μηδενιστές τυχοδιώκτες, αξιολύπητοι πλούσιοι, μεγιστάνες της πορνοβιομηχανίας, φεμινίστριες υποκλοπείς υγειούς σπέρματος, ελιτιστές και παρακμιακοί «καλλιτέχνες», μπόουλερς ειρηνιστές, μπόουλερς παιδεραστές, μπάτσοι καλοπροαίρετοι, μπάτσοι εκνευρισμένοι, μπάτσοι με χιούμορ, σερίφηδες φασίστες, dude-ικοί σωφέρ και ευγενέστατα ηλίθιοι μπάτλερ, ντετέκτιβ wanna-be μπάτσοι, κυριλέ κοράκια και χαζοχαρούμενες πορνοστάρ, ολοκληρώνουν το μωσαϊκό της Αμερικής που παρουσιάζουν οι Κόεν. Η ιστορία και η πλοκή παίζουν απλά το ρόλο ενός άξονα σύνθεσης αυτού του μωσαϊκού, χωρίς να έχουν καμία ιδιαίτερη σημασία ή νόημα, όπως και στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, τις ταινίες τους. Ακόμη κι ο αφηγητής της ιστορίας έχει μεγαλύτερη σημασία από την ίδια: ένας καουμπόης που φαίνεται να’ναι ο αντίστοιχος dude της Άγριας Δύσης (διαχρονική η χαλαρή αντιμετώπιση των πραγμάτων;) και παύει την αφήγηση για να συμβουλέψει τον dude (η συνείδησή του ίσως;)...

Από την ηθογραφία περνάμε στον «εκλαϊκευμένο» σουρρεαλισμό που επιστρατεύουν οι Κόεν στα όνειρα που βλέπει ο Dude όποτε δέχεται ένα γερό χτύπημα από γροθιά ή ένα υπνωτικό στο ποτό του. Ερχόμαστε σε άμεση επαφή με το χαοτικό υποσυνείδητο του αντι-ήρωα, διαμορφωμένο από τη σχιζοφρενική πραγματικότητα γύρω του. Είναι αδύνατη και ανούσια η περιγραφή αυτών των ασύλληπτων σκηνών. Ειδικά η μίνι-ταινία Gutterballs που ονειρέυται τον εαυτό του πρωταγωνιστή είναι από τους βασικούς λόγους που ο Μεγάλος Λεμπόφσκι έφτασε να γίνει μια από τις πραγματικά κάλτ ταινίες των τελευταίων δεκαετιών.

Όλα τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν φτάνουν για να περιγράψουν την ιδιοφυϊα αυτής της ταινίας, αλλά είναι κι όλα τα υπόλοιπα που σου προκαλεί στην πρώτη ή και στη δέκατη θέασή της κι αυτό το γλυκόπικρο αίσθημα που πάντα σου αφήνει στο τέλος που δεν μπορούν να εκφραστούν με λόγια.

Κώστας Αναγνώστου

Χάρης Νικολάου

Χριστόφορος Θεοδώρου